Błąd medyczny czy niepowodzenie ?

Lekarze jako przedstawiciele jednego z zawodów zaufania publicznego pełnią szczególną rolę w społeczeństwie. Od podejmowanych przez nich decyzji zależy życie i zdrowie innych ludzi. Analizując dostępne orzecznictwo sądów polskich, widoczny w ostatnich latach wyraźny jest wzrost ilości spraw sądowych, w których pacjenci dochodzą roszczeń związanych ze szkodami wynikającymi z leczenia, będąc przekonanymi o wystąpieniu błędu medycznego.

Tutaj warto się zatrzymać i postawić pytanie: Kiedy mówimy o błędzie medycznym, a kiedy o niepowodzeniu wpisanym w ryzyko udzielania świadczeń zdrowotnych?

Czym jest błąd medyczny

Definicję błędu medycznego można wywieść z treści art. 4 ustawy z 5.12.1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, zgodnie z którym lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością, a także zgodnie z obowiązującymi normami prawa.

Odpowiedzialność prawna lekarzy przyjmuje formę odpowiedzialności zawodowej, regulowanej ustawą z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich, odpowiedzialności cywilnej oraz odpowiedzialności karnej rozpatrywanej na zasadach ogólnych. Prowadzone postępowania mają na celu wykazanie, czy działanie lekarza było zgodne z aktualną wiedzą medyczną, czy stanowiło nadużycie, skutkujące powstaniem tzw. błędu medycznego.

Co istotne, jak wynika z badań przeprowadzonych przez biegłych z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, mimo dużej ilości postępowań obejmujących swoją tematyką błędy medyczne, tylko ok. 20% wszystkich spraw zgłoszonych do organów ścigania kończy się stwierdzeniem popełnienia błędu medycznego. W większości przypadków, nie dopatrzono się błędu w postępowaniu z pacjentem uznając, że leczenie po prostu zakończyło się niepowodzeniem.

Warto w związku z tym zastanowić się gdzie (i czy w ogóle) wytyczona jest granica pomiędzy nadużyciem lekarskim będącym „błędem medycznym”, zwanym również „błędem lekarskim” lub „błędem w sztuce lekarskiej”, a niepowodzeniem medycznym związanym z ryzykiem udzielanych świadczeń zdrowotnych. Dla przykładu – nieosiągnięcie zamierzonego celu terapeutycznego nie może zostać uznane za błąd medyczny. Podstawą ustaleń faktycznych w takich przypadkach będzie uznanie, czy lekarz postąpił w sposób zgodny z aktualnym stanem wiedzy oraz zasadami sztuki. Jeśli na tak zadane pytanie odpowiemy twierdząco, ale mimo tego terapia nie przyniosła zamierzonych efektów – to nie możemy mówić o popełnieniu błędu.

W naturalny sposób pojawia się zatem pytanie, które zachowania lekarzy należy uznać za zgodne ze współczesną medycyną, a które nie spełniają przedmiotowego wymogu?

Gdzie należałoby szukać wzorcowych modeli działania i kto powinien je ustalać? Czy wskazywanie tzw. standardów zachowania najlepiej oddać środowisku lekarskiemu, czy mimo wszystko leży to w gestii ustawodawcy?

Jak wynika ze stanowiska środowiska medycznego, standardy zachowań określone w drodze przepisów powszechnie obowiązujących nie uwzględniają i nie mogą uwzględniać tych wszystkich okoliczności branych pod uwagę przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, bowiem z uwagi na specyfikę każdego przypadku, lekarz powinien na bieżąco dostosowywać swoje działanie do aktualnego stanu zdrowia pacjenta. Zasadnym wydaje się więc oddanie tego zadania praktykom, bądź przynajmniej przeprowadzenie z nimi konsultacji w trakcie ustalania wytycznych.

Rodzaje błędów medycznych

W doktrynie wyróżnia się wiele rodzajów błędów medycznych. Najczęściej spotykane to:

• Błąd diagnostyczny czyli rodzaj nieprawidłowego postępowania lekarza polegający na niewłaściwym rozpoznaniu stanu zdrowia pacjenta. Może przyjąć formę „pozytywną”, gdy w sposób nieprawidłowy zostanie ustalone, że pacjent cierpi na dane schorzenie, a w rzeczywistości jest on zdrowy lub „negatywną”, gdy lekarz nie zdiagnozuje faktycznie istniejącej u pacjenta jednostki chorobowej. Co istotne – tylko błąd określany jako „negatywny” powoduje obciążenie lekarza odpowiedzialnością karną. Dlaczego? Bowiem nawet w przypadku postanowienia diagnozy „na wyrost”, nie można mówić o narażeniu pacjenta na naruszenie dóbr prawnych, a zatem nie doszło do wypełnienia znamion żadnego przestępstwa.
• Błąd terapeutyczny, który jest ogółem czynności podejmowanych w konsekwencji postawionej uprzednio diagnozy. Jeżeli lekarz postawił złą diagnozę i następnie źle prowadził terapię, to rozważaniom co do legalności jego postępowania będą podlegały wszystkie podjęte wobec pacjenta czynności. Tak samo o błędzie terapeutycznym powiemy w sytuacji, w której diagnoza została postawiona prawidłowo, a do nieprawidłowości w postępowaniu doszło na etapie doboru sposobu leczenia.
• Błąd techniczny polegający na niewłaściwym wykonaniu czynności leczniczej i najczęściej dotyczy zabiegów operacyjnych. Nie mówimy tu jednak o błędach takich jak niewysterylizowanie narzędzi, a o niepoprawnym wykonaniu zabiegu, w sposób niezgodny z regułami wiedzy i praktyki lekarskiej. W toku postępowania, przy ocenie faktu dochowania przez lekarza należytej staranności, sąd opiera się na opinii biegłego.
• Błąd organizacyjny dotyczący złej organizacji pracy personelu medycznego i często jest prekursorem błędu technicznego. Jako sztandarowy przykład tego rodzaju błędu, podaje się sytuację, w której dochodzi do zoperowania niewłaściwego pacjenta z powodu niedomówień w prowadzeniu dokumentacji medycznej, wycięcie złej nerki, czy usunięcie nie tego zęba.

Należy mieć na uwadze, że każdy człowiek ma prawo do pomyłki. Rola sądu w omawianych postępowaniach sprowadza się do oceny istnienia winy po stronie lekarza, co wymaga wyraźnego rozróżnienia błędu medycznego jako odstępstwa od wzorca i zasad należytego postępowania z uwzględnieniem profesjonalnego charakteru działalności sprawcy, od powikłania, które stanowi określoną, niekiedy atypową reakcję pacjenta na prawidłowo podjęty i przeprowadzony zespół czynności leczniczych, a także tzw. niepowodzenie medyczne. (tak: wyrok SA w Szczecinie z 12.04.2017 r., I ACa 6/17, LEX nr 2317668).

Sprawcy błędów medycznych mogą ponosić odpowiedzialność karną wyłącznie za nieumyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu. Jeżeli natomiast zostanie stwierdzone, że lekarz celowo naruszył przepisy obowiązującego prawa, w pełni świadomie dopuszczając się złamania zasad wiedzy i sztuki wykonywania zawodu, to jego działanie nie będzie utożsamiane z błędem. W takich przypadkach, lekarz będzie odpowiadał za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu.