Specustawa o pomocy obywatelom Ukrainy – podpisana

12 marca 2022 r. Prezydent RP podpisał wyczekiwaną od początku ataku na Ukrainę ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa[1]. Przewiduje ona szereg uprawnień i ułatwień dotyczących legalizacji pobytu, zatrudnienia oraz korzystania z usług publicznych dla osób przybywających do Polski, poszukujących tu ochrony. Poniżej przedstawiamy najważniejsze rozwiązania wynikające z jej przepisów.

Kogo dotyczy specustawa?

Przepisy obejmują swym zastosowaniem:

• obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z prowadzonymi tam działaniami wojennymi nie wcześniej niż 24 lutego 2022 r.;
• obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium RP od tej daty.

Co istotne – pod pojęciem „obywatela Ukrainy” rozumie się także nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, o ile przybył do Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z tamtejszymi działaniami wojennymi.

Ustawa nie reguluje sytuacji:

• obywateli Ukrainy nie posiadających Karty Polaka, a którzy przybyli do Polski przez terytorium innych państw – nawet, jeśli wyjechali w związku z toczącym się atakiem;
• osób uciekających z terenu wojny nieposiadających obywatelstwa ukraińskiego – nawet, jeśli ich pobyt na Ukrainie został zalegalizowany;
• osób, które przybyły do Polski bez związku z działaniami wojennymi – w szczególności, które w chwili jego wybuchu przebywały na terytorium RP – niezależnie od tego, czy pobyt ten został zalegalizowany;
• obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP przed 24 lutego 2022 r. – nawet jeśli przekroczyli bezpośrednią granicę i przybyli w związku z zagrożeniem wojennym.

Legalny pobyt do 24 sierpnia 2023 r.

Najważniejszym na ten moment rozwiązaniem jest ustawowe zagwarantowanie, że jeżeli obywatel Ukrainy wjechał legalnie na terytorium RP bezpośrednio z Ukrainy od 24 lutego 2022 r. i deklaruje zamiar pozostania na w Polsce, jego pobyt uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. (nie zaś od daty przekroczenia granicy) – tj. do 24 sierpnia 2023 r.

Analogiczna sytuacja dotyczy osób posiadających Kartę Polaka, nawet jeśli przybyły do Polski drogą okrężną – nie przekraczając bezpośredniej polsko-ukraińskiej granicy.

Wiele obaw rodził brak udokumentowania zgody Komendanta Straży Granicznej na pobyt osób nie posiadających paszportu biometrycznego – osoby, których przekroczenie granicy nie zostało w ten sposób wykazane, mogą złożyć w tym celu stosowny wniosek w dowolnym urzędzie gminy w ciągu 60 dni od dnia wjazdu do Polski – przy okazji wnioskowania o nadanie nr PESEL.

Szczególne zasady powierzenia pracy

Z punktu widzenia polskich pracodawców szczególnie istotne są przepisy ułatwiające zatrudnienie obywateli Ukrainy. Sprowadzają się one do legalizacji zatrudnienia w oparciu o znaną już instytucję oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi. Przesłankami takiego legalnego zatrudnienia obywateli Ukrainy, o których mowa w pierwszej części materiały, są:

• legalny pobyt w RP –  w tym w rozumieniu specustawy, o którym mowa powyżej;
• powiadomienie przez podmiot powierzający pracę w ciągu 14 od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy PUP właściwy ze względu na swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania o powierzeniu wykonywania pracy konkretnemu obywatelowi Ukrainy – za pośrednictwem portalu praca.gov.pl

Powiadomienie zawierać powinno w szczególności informację o rodzaju zgłaszanej umowy, stanowisku lub rodzaju wykonywanej pracy i miejscu jej wykonywania.

Przepisy nie limitują zakresu prac, jakie powierzone mogą być obywatelowi Ukrainy. Możliwe jest zatrudnienie zarówno na podstawie umów o pracę (w tym na część etatu), umowy o pracę tymczasową, jak i w oparciu o umowy cywilnoprawne (w szczególności o świadczenie usług, o dzieło).

Istotnym jest zagwarantowanie minimalnego wynagrodzenia za pracę lub minimalnej stawki godzinowej. Nie ma tu natomiast zastosowania obowiązek analogiczny jak w przypadku jednolitego zezwolenia na pobyt i pracę, tj. zagwarantowania wynagrodzenia nie niższego niż minimalne – niezależnie od wymiaru etatu.

Biorąc pod uwagę terminowy charakter legalnego pobytu obywatela Ukrainy na terytorium RP, wydaje się, że najdłuższy możliwy okres powierzenia pracy wynosi do 24 sierpnia 2023 r.

Działalność gospodarcza obywateli Ukrainy w Polsce

Specustawa zmienia również zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy, przebywających legalnie na terytorium Polski.

Zakłada, że obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium RP uznaje się za legalny na jej podstawie lub na podstawie ustawy o cudzoziemcach mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium RP na takich samych zasadach jak obywatele polscy – pod warunkiem uzyskania numeru PESEL.

Oznacza to w szczególności, że dla założenia przez obywatela Ukrainy JDG nie jest konieczne spełnienie dodatkowych warunków pobytowych.

Zezwolenie na pobyt czasowy

Niezależnie od półtorarocznej legalizacji pobytu – obywatel Ukrainy przebywający na terytorium RP legalnie na warunkach specustawy może ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy w Polsce na okres maksymalnie do 3 lat – na zasadach określonych w przepisach ustawy o cudzoziemcach[2].

Wniosek taki złożony może zostać nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu (dotyczy wjazdu od 24 lutego 2022 r.), nie później jednak niż do 24 sierpnia 2023 r. Postawowym celem uzyskania zezwolenia na pobyt czasowy w tym trybie jest możliwość wykonywania pracy na terytorium Polski bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.

Inne uprawnienia przewidziane specustawą

Poza ułatwieniem zatrudnienia oraz dostępem do administracji, przepisy specustawy zapewniają legalnie przebywającym w Polsce obywatelom Ukrainy m.in.:

• prawo do świadczeń rodzinnych; świadczenia wychowawczego; świadczenia dobry start;
• prawo do dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna;

– bez konieczności posiadania karty pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”;

• prawo do świadczeń pomocy społecznej i bezpłatnej pomocy psychologicznej;
• prawo do jednorazowego świadczenia pieniężnego w kwocie 300 zł – na podstawie wniosku składanego w urzędzie gminy.
• prawo do świadczeń opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie analogicznym jak osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym.

Nowe przepisy wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, tj. od 14 marca 2022 r., jednak obowiązywać będą z mocą od 24 lutego 2022 r.

[1] Ustawa z dnia 9 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2069).

[2] Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2354 z późn. zm.).