Przestępstwa „białych kołnierzyków”. O odpowiedzialności osób zajmujących wysokie stanowiska

Przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu to pojęcie, które nie zostało zdefiniowane ustawowo. Co do zasady, ma ono dotyczyć działań naruszających reguły prawidłowego obrotu gospodarczego. Przyjmuje się, że ich sprawcami są osoby wykształcone, zajmujące wysokie, dobrze płatne stanowiska kierownicze, znajdujące powszechne uznanie w społeczeństwie.

„Białe kołnierzyki”, czyli kto ?

Autorem koncepcji „białych kołnierzyków” (z ang. „white collar”) jest socjolog Edwin H. Sutherland, który w swojej publikacji White Collar Crime, New York: Dryden Press, 1949 użył wymienionego wyżej oznaczenia do podmiotowego wyodrębnienia kategorii przestępstw gospodarczych. Sprawcami tego rodzaju czynów zabronionych mają być osoby wyróżniające się sprytem oraz nieprzeciętną, specjalistyczną wiedzą głównie z zakresu ekonomii, finansów i prawa. Z uwagi na duże zaufanie jakim odznaczają się w społeczeństwie, opisana kategoria osób może nadużywać swoich stanowisk do popełnienia przestępstw, głównie finansowych, poprzez wykorzystanie tzw. luk w prawie, co więcej – czyniąc to w sposób trudny do wykrycia.

Rodzaje i skutki przestępstw na wysokich stanowiskach

Za przestępstwa gospodarcze uznaje się czyny zabronione według kodeksu karnego, których głównym celem jest ochrona prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego. Choć faktycznie, przeważająca część tzw. „white collar crime” odnosi się do przestępstw gospodarczych (w ujęciu polskiego kodeksu karnego), tak nie sposób pominąć przestępstw ujętych w kodeksie karnym skarbowym. Oprócz opisanych w rozdziale XXXVI kodeksu karnego przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, takich jak m.in. łapownictwo w biznesie (art. 296a k.kk.), oszustwo kredytowe (art. 297 k.k.), wyłudzenie ubezpieczeniowe (art. 298 k.k.), pranie pieniędzy (art. 299 k.k.), mowa również o różnego rodzaju oszustwach kapitałowych, fałszowaniu dokumentów, czy wyłudzeniu podatku VAT.

Znamiennym dla rodzaju przestępstw popełnianych przez tzw. „białe kołnierzyki” jest brak „ofiar” w rozumieniu dosłownym. Stąd oprócz skojarzenia „białej koszuli z kołnierzykiem”, pojawia się również skojarzenie „białych przestępstw”, czyli takich, do których sprawca nie używa przemocy fizycznej. Nie znaczy to jednak, że poprzez popełnianie przestępstw finansowych nikt nie jest pokrzywdzony. Najczęściej na bezprawnych działaniach traci budżet państwa, ale również osoby indywidualne.

W ciągu ostatniej dekady, skala popełnionych i ujawnionych przestępstw finansowych znacząco wzrosła. Z całą pewnością przestępstwa gospodarcze stanowią duże zagrożenie dla bezpieczeństwa obrotu prawnego, głównie z uwagi na generowanie wysokich kwot, a w konsekwencji poważnych strat ekonomicznych. Ze względu na wysoki stopień wykwalifikowania sprawców, proceder ich wykrywania jest utrudniony.  Dlatego też ustawodawca powziął działania o charakterze prawnym, mające na celu ustanowienie ogólnych norm postępowania.

Weryfikacja przedsiębiorców

Co istotne, przestępstwa ekonomiczne nie są popełniane wyłącznie przez przedstawicieli „białych kołnierzyków”. Również drobni przedsiębiorcy, w tym osoby pracujące fizycznie, określani mianem „niebieskich kołnierzyków”, mogą być sprawcami przestępstw o charakterze ekonomicznym. Żeby uniknąć narażenia na niebezpieczeństwo kontraktowania z podmiotami, które prowadzą działalność gospodarczą w sposób nierzetelny, należy każdorazowo dokonać dokładnej weryfikacji przyszłego (a w toku współpracy również obecnego) kontrahenta. Zrobić to można zarówno za pomocą ogólnodostępnych wyszukiwarek (KRS, CEiDG), jak i przykładowo kierując pismo do Urzędowego Skarbowego z zapytaniem o legalność dotychczasowych działań konkretnej firmy. Podjęcie czynności prewencyjnych może ochronić naszą firmę nie tylko przed poważną stratą finansową, ale także zapobiec skierowaniu ewentualnych zarzutów zarówno na gruncie prawa karnego jak i prawa karnego skarbowego.