Podejście do reguł konkurencji w okresie pandemii

Prawo Konkurencji | 5 maj 2020

Przypomnijmy w skrócie, iż prawo antymonopolowe chroni konkurencję w interesie wszystkich uczestników rynku. Należy tu podkreślić, że do praktyk niezgodnych z zasadami konkurencji zaliczane są przede wszystkim:

porozumienia między przedsiębiorcami np. poprzez ustalanie cen albo innych warunków transakcji, ograniczanie lub kontrolowanie produkcji, rynków, podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia, lub
nadużywanie przez przedsiębiorcę pozycji dominującej na rynku – m.in. w drodze stosowania cen powyżej zwykłego poziomu wynikającego z konkurencji lub innych niesłusznych warunków transakcji, czy też ograniczanie produkcji ze szkodą dla konsumentów.

WYTYCZNE ORGANÓW ANTYMONOPOLOWYCH NA CZAS PANDEMII

Uwzględniając zaistniałe okoliczności Europejska Sieć Konkurencji (ECN) integrująca krajowe organy antymonopolowe państw członkowskich UE oraz Komisję Europejską przyjęła 23 marca 2020 r. wspólne stanowisko w sprawie zastosowania reguł konkurencji podczas kryzysu związanego z pandemią. 8 kwietnia 2020 r. KE wydała komunikat, w którym określiła tymczasowe ramy na potrzeby oceny kwestii antymonopolowych dotyczących współpracy między przedsiębiorstwami w odpowiedzi na pilne sytuacje wynikające z obecnej pandemii COVID-19.

1. Współpraca pożyteczna w walce z niedoborami spowodowanymi pandemią

Dostrzeżono, że w okresie pandemii współpraca pomiędzy przedsiębiorcami może pozwolić na generowanie korzyści lub tworzenie produktów, które mogą przyczynić się do walki z pandemią, których przedsiębiorcy jednakże nie byliby w stanie osiągnąć samodzielnie. Chodzi m.in. o produkcję sprzętu medycznego, badania nad lekami, czy szczepionkami. Może to jednak powodować potrzebę wzajemnej koordynacji w celu zapewnienia dostaw i uczciwej dystrybucji produktów deficytowych do konsumentów, a w konsekwencji – skuteczniejszego usuwania niedoborów podczas pandemii. Instrumenty konkurencji posiadają mechanizmy pozwalające uwzględnić zmiany rynkowe i gospodarcze.

Z tego powodu organy antymonopolowe państw członkowskich UE zadeklarowały, że nie będą interweniować przeciwko niezbędnym i czasowym środkom, które zostały wprowadzone w celu zapobieżenia niedoborom dostaw.

Środków tych, nie uznaje się w obecnych okolicznościach za problematyczne, ponieważ najprawdopodobniej nie doprowadziłyby do ograniczenia konkurencji w rozumieniu przepisów traktatowych, albo nawet gdyby do tego doszło, to korzyści wynikające z tych działań prawdopodobnie przeważyłyby nad względami przemawiającymi za ograniczeniami wynikającymi z prawa konkurencji.

2. Szczególne wytyczne dla sektora zdrowia

Komisja Europejska w przedstawionych wytycznych uwzględniła potrzebę szybkiego i znaczącego zwiększenia produkcji potrzebnych produktów deficytowych, a w konsekwencji konieczność zmniejszenia produkcji innych artykułów lub realokacji zapasów. Takie działania mogą wymagać od przedsiębiorców wymiany informacji na temat sprzedaży i stanu zapasów, co potencjalnie na gruncie reguł konkurencji mogłoby budzić zastrzeżenia.

Poszczególne zadania w postaci np. koordynacji wspólnego transportu materiałów, gromadzenia informacji na temat produkcji, czy przekazywania zagregowanych informacji na temat luk w podaży oraz zwracania się do przedsiębiorstw o wskazanie czy mogą wypełnić lukę w podaży w celu zaspokojenia popytu – mogą zostać powierzone podmiotom takim jak: stowarzyszenie branżowe, niezależny doradca, niezależny usługodawca czy organ publiczny. Warunkiem zastosowania tych działań jest objęcie ich wystarczającymi zabezpieczeniami, w szczególności zapewnieniem brakiem przepływu zindywidualizowanych informacji do konkurentów.

Dopuszcza się ponadto rozszerzenie zakresu współpracy o koordynowanie przeorganizowania produkcji w celu jej zwiększenia i zoptymalizowania, aby nie wszystkie przedsiębiorstwa koncentrowały się na jednym leku lub kilku lekach, a produkcja innych byłaby niedostateczna, jeżeli takie przeorganizowanie umożliwiłoby producentom zaspokojenie popytu na leki pilnie potrzebne we wszystkich państwach członkowskich.

Dostosowanie produkcji, zarządzania zapasami i ewentualnie dystrybucji w branży może wymagać wymiany szczególnie chronionych informacji handlowych oraz działań koordynujących. W standardowych okolicznościach taka wymiana informacji i uzgodnione praktyki między przedsiębiorstwami budziłyby zastrzeżenia na gruncie reguł konkurencji.

3. Warunki współpracy przedsiębiorców

KE wskazała, że wobec nadzwyczajnej sytuacji oraz tymczasowego charakteru działania te nie będą budziły zastrzeżeń, a egzekwowanie przepisów w tym zakresie nie będzie dla Komisji priorytetem, pod warunkiem, że środki te:

będą opracowane i obiektywnie niezbędne w celu rzeczywistego zwiększenia produkcji w najbardziej wydajny sposób, w celu likwidacji niedoborów w podaży podstawowych produktów i usług, takich jak wykorzystywane w leczeniu pacjentów z COVID-19 lub aby zapobiec takim niedoborom;
będą miały charakter tymczasowy – gdy istnieje ryzyko niedoboru, w czasie trwania pandemii;
będą proporcjonalne – nie będą wykraczały poza to, co jest ściśle konieczne do osiągnięcia celu, jakim jest zlikwidowanie lub uniknięcie niedoboru podaży.

Co istotne, przedsiębiorstwa powinny prowadzić dokumentację wszelkiej korespondencji i porozumień między sobą – dzięki temu w przypadku obaw w zakresie wystąpienia nadużyć, możliwa będzie kontrola zastosowanych praktyk.

Dozwolona jest współpraca z uwagi na pilne sytuacje związane z pandemią następująca na wezwanie organu publicznego. Również okoliczność, że organ publiczny zachęca do współpracy oraz ją koordynuje, stanowi istotny czynnik, który należy uwzględnić przy ocenie, że taka współpraca nie budzi zastrzeżeń.

MOŻLIWOŚĆ UZYSKANIA NIEFORMALNEGO PISMA O BRAKU ZASTRZEŻEŃ

Ciężar analizy zgodności z prawem stosowanych porozumień i praktyk spoczywa na przedsiębiorcach w ramach samooceny. W obecnych okolicznościach, przedsiębiorcom mającym wątpliwości w zakresie tego, czy podejmowane przez nich inicjatywy współpracy o wymiarze unijnym są zgodne z prawem otwarta została możliwość zwrócenia się mailowo do KE w celu uzyskania wskazówek w odniesieniu do legalności konkretnych przedsięwzięć. Komisja Europejska na zasadzie wyjątku i według własnego uznania udziela wskazówek w drodze doraźnych pism o braku zastrzeżeń. Zgodnie ze wspólnym stanowiskiem organów antymonopolowych państw UE, wskazówki powinny być udzielane również przez organy krajowe wedle właściwości. W Polsce organem właściwym jest Prezes UOKiK.

Wskazówki te mają wprawdzie nieformalny charakter, jednakże w sytuacjach niejednoznacznych mogą stanowić pomocne narzędzie w celu prawidłowej oceny ryzyk planowanych transakcji na gruncie prawa ochrony konkurencji.

Składając zapytanie o wskazówki dotyczące oceny niezbędne jest wskazanie szczegółów planowanego przedsięwzięcia: danych przedsiębiorców zaangażowanych, produktów lub usług, których ono dotyczy, informacji o zakresie i warunkach współpracy, kwestii, które mogą budzić wątpliwości w zakresie prawa konkurencji, korzyści jakie oczekiwane są dzięki nawiązaniu współpracy oraz uzasadnienie dlaczego jest ona niezbędna i proporcjonalna w celu osiągnięcia tych korzyści w aktualnych okolicznościach.

PRODUKTY NIEZBĘDNE DLA OCHRONY ZDROWIA ORAZ ŻYWNOŚĆ POD LUPĄ

W okresie pandemii istotne jest zapewnienie dostępu w szczególności do produktów niezbędnych dla ochrony zdrowia, a także, aby towary te były dostępne w cenach konkurencyjnych. Organy antymonopolowe państw UE zadeklarowały gotowość podjęcia kroków przeciwko przedsiębiorcom wykorzystującym aktualną sytuację tworząc kartele albo nadużywając posiadanej pozycji dominującej na rynku ze szkodą dla konsumentów.

Z tego powodu, sklepy sprzedające żywność oraz artykuły higieniczne obserwowane są pod względem stosowania wygórowanych cen oraz podawania nieprawdziwych informacji, że oferowane produkty chronią przed SARS-CoV-2. UOKIK współpracuje z internetowymi platformami aukcyjnymi wyszukując i blokując oferty niezgodne z prawem konkurencji, a pracownicy Inspekcji Handlowej monitorują ceny w sklepach stacjonarnych.

KRYZYS TO NIE PRETEKST

Wytyczne KE i krajowych organów antymonopolowych skłaniają się w stronę liberalizacji podejścia do reguł prawa konkurencji w celu osiągnięcia innych, priorytetowych celów. Zachwianie rynku spowodowane pandemią stanowi szerokie pole do szeregu nadużyć. W tym kontekście Komisja Europejska zaznaczyła, że nie będą tolerowane zachowania przedsiębiorstw, które będą dążyć do wykorzystania kryzysu, jako pretekstu do wchodzenia w zmowy antykonkurencyjne lub nadużywania swojej pozycji dominującej – na przykład poprzez stosowanie zawyżonych cen lub ograniczanie produkcji ze szkodą dla konsumentów w drodze hamowania zwiększenia produkcji mającej usunąć braki w dostawach.

Należy zwrócić uwagę, że wytyczne nie zmieniają bezwzględnie obowiązujących przepisów – mają charakter soft law, które wyznacza pożądane kierunki interpretacji. W ten sposób stanowią pomocne narzędzie w analizie ryzyk planowanych przedsięwzięć, szczególnie istotnej w obecnych nadzwyczajnych warunkach, gdy uczestnikom rynku potrzebne są jasne dyrektywy działania.