Odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka przedsiębiorcy

Jedną z najczęściej pojawiających się wątpliwości ze strony osoby pozostającej w związku małżeńskim z przedsiębiorcą jest ta, którą można sparafrazować mniej – więcej do następującego pytania: ,,Czy będę odpowiadać za zobowiązania żony/męża jeżeli w jego przedsiębiorstwie coś pójdzie nie tak ?’’.

Pytanie to jest jak najbardziej uzasadnione i ma niezwykle doniosłe znaczenie praktyczne, dlatego też warto nieco się nad nim pochylić.

Ustawowy ustrój majątkowy, czyli wspólność ustawowa

Zobowiązanie zaciągnięte za zgodą małżonka

Odpowiadając na powyżej postawione pytanie w pierwszej kolejności warto odnieść się do najbardziej powszechnej sytuacji, w której to w małżeństwie obowiązuje tzw. ustawowy ustrój majątkowy. Ustrój ten będzie obowiązywał w każdym przypadku, gdy przed lub po zawarciu małżeństwa nie zostanie zawarta małżeńska umowa majątkowa, która to może doprowadzić do jednej z trzech sytuacji: rozszerzenia wspólności ustawowej, jej zniesienia (rozdzielność majątkowa) lub do ustanowienia rozdzielności majątkowej z wyrównaniem .

Stosownie do brzmienia regulacji Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, w przypadku ustawowego ustroju majątkowego, wierzyciel jednego z małżonków może żądać zaspokojenia nie tylko z majątku osobistego dłużnika, ale także z całego majątku wspólnego małżonków, jeżeli zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą drugiego z małżonków. Tym samym, jeżeli współmałżonek przedsiębiorcy wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez małżonka przedsiębiorcę, to wierzyciel ma pełne prawo do zaspokojenia się z majątku wspólnego.

Wartym wskazania jest także okoliczność, iż aby uzyskać tytuł wykonawczy (orzeczenie sądu) umożliwiający przeprowadzenie egzekucji z majątku wspólnego małżonków, to konieczne jest wykazanie przez wierzyciela, za pomocą dokumentu urzędowego lub prywatnego, że wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą współmałżonka dłużnika. 

Zobowiązanie zaciągnięte bez zgody małżonka

Jak przedstawia się zatem sytuacja, gdy nie doszło do wyrażenia zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez współmałżonka przedsiębiorcy w sytuacji, gdy zobowiązanie powstało w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa ?

Otóż, w takim przypadku wierzyciel może żądać zaspokojenia z:

• majątku osobistego dłużnika,
• wynagrodzenia za pracę dłużnika,
• dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,
• korzyści przynależnym dłużnikowi w związku z przysługującymi mu prawami autorskimi, prawami własności przemysłowej jak również innymi prawami twórcy,
• przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa (także w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo wchodzi w skład majątku wspólnego).

Tym samym, już na pierwszy rzut oka widać, iż w takim przypadku możliwości wierzyciela w zakresie dochodzenia zaspokojenia jego zobowiązania są ograniczone.

Co istotne, sąd nada klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu  wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim (małżonek przedsiębiorcy) z ograniczeniem odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Rozdzielność majątkowa

W przypadku istnienia między małżonkami ustroju w postaci rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.

Tym samym, w przypadku nieistnienia majątku wspólnego przy obowiązywaniu ustroju rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków odpowiada za zaciągnięte przez siebie zobowiązania wyłącznie własnym majątkiem osobistym.

Przy czym wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, kiedy jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie niezbędne do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (np. wydatki na żywność; zapłatę czynszu) – w takiej sytuacji to obaj małżonkowie są odpowiedzialni za zaciągnięte przez jednego z nich zobowiązanie. Podobnie w przypadku, gdy w ramach stosunku prawnego (np. umowy kredytu) każdy z małżonków występuje wobec wierzyciela w roli strony umowy (dłużnika), gdyż w takiej sytuacji wierzyciel ma pełne prawo do sięgnięcia do majątku każdego z małżonków, celem zaspokojenia swojej wierzytelności.

Niebagatelne znaczenie dla obrony współmałżonka przedsiębiorcy przed potencjalną egzekucją z jego majątku ma okoliczność, iż małżeńska umowa majątkowa ustanawiająca rozdzielność majątkową jest skuteczna względem wierzycieli tylko w przypadku, gdy jej zawarcie oraz jej rodzaj był wierzycielowi wiadomy. Wobec tego współmałżonek winien każdorazowo zadbać o to, aby przed zaciągnięciem zobowiązania wierzyciel miał świadomość odnośnie istniejącego w małżeństwie ustroju majątkowego.

Co więcej, sam fakt zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu także przeciwko współmałżonkowi oraz do prowadzenia egzekucji majątku wspólnego lub ze składników, które należałyby do majątku wspólnego, gdyby umowy majątkowej nie zawarto. Niemniej, w takim przypadku jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela (była mu znana), to współmałżonek może bronić się przed egzekucją wytaczając przeciwko wierzycielowi powództwo przeciwegzekucyjne.

Na zakończenie warto także poczynić spostrzeżenie, iż zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej w okresie już po zaciągnięciu zobowiązaniu nie wpływa na wyżej wskazane możliwości dochodzenia wierzytelności przez uprawnionego wierzyciela – przy czym zastrzec należy zarazem, iż w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową pomiędzy małżonkami z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.