Obowiązkowe zaszczepienie medyków na Covid – 19 przed 1 marca – kogo i na jakich zasadach obejmuje?

Obowiązek szczepienia przeciwko Covid – 19 obejmuje pierwsze grupy zawodowe w Polsce. Do 1 marca 2022 r. zaszczepić muszą się osoby zatrudnione w służbie zdrowia. Kogo dokładnie i na jakich zasadach obejmuje ten obowiązek, a także potencjalne sankcje za jego niewykonanie?

Obowiązkowi zaszczepienia podlegają…

Zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2021 r.[1], od 1 marca 2022 r., obowiązkowi szczepień przeciw COVID-19 podlegają:

• osoby wykonujące zawód medyczny – tj. uprawnione do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz posiadające fachowe kwalifikacje do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny – w podmiotach wykonujących działalność leczniczą;
• osoby wykonujące czynności zawodowe w tych podmiotach, inne niż wykonywanie zawodu medycznego;
• osoby zatrudnione oraz osoby realizujące usługi farmaceutyczne, zadania zawodowe lub czynności fachowe w aptece ogólnodostępnej lub punkcie aptecznym;
• studenci kształcący się na kierunkach przygotowujących do wykonywania zawodu medycznego, tj. lekarza, lekarza dentysty, farmaceuty, pielęgniarki, położnej, diagnosty laboratoryjnego, fizjoterapeuty, ratownika medycznego.

Za realizację tego obowiązku uznaje się uzyskanie unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID  nie później niż do 1 marca 2022 r. Wątpliwości budzi jednak brak doprecyzowania, czy mowa tu o certyfikacie poświadczającym przyjęcie wszystkich trzech, czy co najmniej 1 dawki szczepionki.

Jak widać, obowiązek szczepień dotyczy nie tylko osób wykonujących zawód medyczny, tj. lekarzy, pielęgniarek, fizjoterapeutów, ale również inne osoby wykonujące pracę na terenie placówek leczniczych, aptek i punktów aptecznych – i to niezależnie od podstawy współpracy z takim podmiotem.

Oznacza to, że objęte zostały nim również osoby personelu administracyjnego i technicznego (rejestratorzy, salowi, kadra menedżerska), a także świadczące pracę na rzecz ww. podmiotów w oparciu o samozatrudnienie – o ile wykonują one pracę na terenie danej placówki.

Co ważne – obowiązek ten znajduje zastosowanie tylko do osób, które nie mają przeciwskazań do szczepienia w zakresie ich stanu zdrowia. Obejmuje on jednak również osoby, u których do 1 marca 2022 r. upłynie ponad 6 miesięcy od uzyskania pozytywnego testu w kierunku Sars-Cov-2.

Obowiązki podmiotów leczniczych

Na podmiotach prowadzących działalność leczniczą ciąży, wynikający z art. 17 ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności leczniczej, obowiązek zapewniania udzielania świadczeń zdrowotnych wyłącznie przez osoby wykonujące zawód medyczny oraz spełniające wymagania zdrowotne określone w odrębnych przepisach – w tym w zakresie szczepień ochronnych.

Problem w tym, że ww. przepis ustawy o działalności leczniczej odnosi się wyłącznie do osób wykonujących świadczenia zdrowotne. Tymczasem przepisy rozporządzenia wprowadzają obowiązek obejmujący szerszy katalog adresatów. Tym samym, trudno będzie ocenić prawidłowość prowadzenia działalności leczniczej przy zaangażowaniu niezaszczepionych osób, nie należących do kręgu zawodów medycznych.

Sankcje za niezaszczepienie?

Przepisy rozporządzenia MZ skierowane są do indywidualnych osób. Nie pociągają za sobą automatycznie obowiązku przeprowadzenia masowych szczepień przez podmioty lecznicze, apteki lub punkty apteczne.

Należałoby więc przyjąć, że ewentualna kara za niezaszczepienie mogłaby zostać nałożona przez inspekcję sanitarną na osobę wymienioną w rozporządzeniu, która nie podda się do 1 marca pełnemu szczepieniu. Nie można wykluczyć, że również samorządy zawodowe mogą weryfikować tę kwestię w świetle odpowiedzialności dyscyplinarnej ich członków.

Odpowiedzialność porządkowa za niezaszczepienie?

Obowiązujące przepisy nie wprowadzają odrębnej podstawy odpowiedzialności pracowników służby zdrowia z tytułu braku obowiązkowego niezaszczepienia. Nie pozwalają również wprost na odsunięcie od pracy pracownika niezaszczepionego.

Natomiast zgodnie z przepisami KP, przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. Za nieprzestrzeganie przepisów BHP pracodawca może stosować karę upomnienia, nagany albo karę pieniężną. Co ważne – nałożenie na pracownika kary porządkowej nie wyłącza możliwości rozwiązania z nim umowy o pracę – w dowolnym trybie – pod warunkiem zaistnienia ku temu wymaganych prawem przesłanek.

W okolicznościach danego przypadku wydaje się więc, że tego typu narzędzie powinno przysługiwać również w zakresie egzekwowania obowiązku szczepień jako elementu redukcji ryzyka rozprzestrzeniania się wirusa Sars-Cov-2 wśród osób zaangażowanych w działalność podmiotu leczniczego.

Jeśli chodzi zaś o odpowiedzialność osób wykonujących zadania na podstawie innych niż umowa o pracę form współpracy, rozważyć można odpowiedzialność z tytułu nieprawidłowego wykonania umowy przewidzianą przepisami Kodeksu Cywilnego. Z reguły umowy o współpracy wprost przewidują zobowiązanie do wykonywania usług na rzecz podmiotu leczniczego i jego świadczeniobiorców z zachowaniem obowiązujących przepisów – przez co rozumieć należy również regulacje przewidujące rozwiązania szczególne w okresie stanu epidemii. Rygorem ich naruszenia może być w szczególności zastrzeżenie kary umownej lub natychmiastowego rozwiązania umowy przez podmiot medyczny.

Stanowisko Ministerstwa Zdrowia

Wątpliwości dotyczących egzekwowania szczepień nie rozwiewają wypowiedzi Ministerstwa Zdrowia. Zdaniem jego przedstawicieli, niezaszczepionych przeciwko Covid-19 pracowników służby zdrowia należy traktować analogicznie jak nie posiadających aktualnych szczepień przeciwko żółtaczce, a więc nie dopuszczać ich do opieki nad pacjentem.

Potwierdza to w szczególności oficjalne stanowisko[2] Ministerstwa, zgodnie z którym:

• Kodeks pracy upoważnia pracodawcę do żądania od pracownika oświadczenia o realizacji obowiązku poddania się szczepieniu przeciwko COVID-19.
• Brak poddania się szczepieniu może uzasadniać zmianę w organizacji pracy pracownika, który nie poddał się szczepieniu.
• Brak poddania się szczepieniu przeciwko COVID-19 może uzasadniać rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z pracownikiem, który nie poddał się takiemu szczepieniu.
• Działania pracodawcy w związku z brakiem realizacji przez pracowników obowiązku poddania się szczepieniu przeciwko COVID-19 winny pozostawać w zgodności z zasadą równego traktowania pracowników.

Co istotne, formalne stanowisko Ministerstwa nie stanowi źródła powszechnie obowiązującego prawa. Tymczasem ocena odmowy zaszczepienia się lub przekazania informacji w tym przedmiocie przez pracownika, jak i pociągnięcie do odpowiedzialności z tego tytułu przez pracodawcę oceniana będzie w świetle obowiązującego stanu prawnego.

Tymczasem, z uwagi na lakoniczną treść przepisów rozporządzenia, kwestia obowiązkowych szczepień budzi wiele wątpliwości praktycznych – tak ze strony jego bezpośrednich adresatów, jak i podmiotów ich zatrudniających. Oczekiwać należy więc wprowadzenia odpowiednich,  precyzyjnych przepisów rangi ustawowej regulujących zakres uprawnień weryfikowania i egzekwowania tego obowiązku przez jednostki służby zdrowia, jak i organy nadzoru.

[1] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2021 r.  zmieniające rozporządzenie z 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz.U. 2021 poz. 2398).

[2] https://www.gov.pl/web/zdrowie/obowiazek-szczepienia-sluzb-medycznych