Nowa ustawa antylichwiarska

6 października 2022 r. Sejm przyjął ustawę antylichwiarską, czyli ustawę o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie. Obecnie poprawki do projektu zgłosił Senat. Nowy akt prawny ma być rewolucją w branży pożyczkowej. Głównym celem ustawodawcy jest między innymi wprowadzenie limitu kosztów pozaodsetkowych dla udzielanych pożyczek oraz objęcie kontrolą działalności instytucji pożyczkowych. Ma to nastąpić poprzez szereg działań, zarówno na gruncie prawa karnego, jak i poprzez ingerencję ustawodawcy w stosunki cywilnoprawne.

Kodeks cywilny – wysokość kosztów pozaodsetkowych

Zgodnie z nową ustawą, zawarcie umowy pożyczki nie będzie wyłączać prawa podmiotu dającego pożyczkę pieniężną do żądania od pożyczkobiorcy odsetek oraz pozaodsetkowych kosztów, jednak będzie to dopuszczalne z zachowaniem odpowiednich przepisów. Nowa ustawa zawierać będzie katalog pozakodeksowych kosztów związanych z zawarciem umowy pożyczki pieniężnej, jakie będzie można zastrzec w umowie.

Jeżeli przy zawarciu umowy, dającego pożyczkę reprezentować będzie agent lub inna osoba (za pośrednictwem której dający pożyczkę zawiera umowę, lub przy pomocy której wykonuje swoje zobowiązanie), do pozaodsetkowych kosztów związanych z jej zawarciem wlicza się również wynagrodzenie agenta lub tej osoby, o ile ponosi je biorący pożyczkę.

Nowa ustawa wprowadza również maksymalną wysokość kosztów pozaodsetkowych, jakie mogą zostać zastrzeżone w umowie pożyczki pieniężnej zawieranej z osobą fizyczną i niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Wyliczenie będzie dokonywane w oparciu o następujący wzór:

MPK = K × n/R × 20

w którym poszczególne symbole oznaczają:

MPK – maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów,

K – całkowitą kwotę pożyczki, rozumianą jako suma wszystkich środków pieniężnych nieobejmujących współfinansowanych kosztów pożyczki, które dający pożyczkę wydaje biorącemu pożyczkę na podstawie umowy,

n – okres spłaty wyrażony w dniach, licząc od dnia wydania przedmiotu pożyczki,

R – liczbę dni w roku

Jednak pozaodsetkowe koszty pożyczki w całym okresie spłaty pożyczki nie będą mogły być wyższe od 25% całkowitej kwoty pożyczki. Jeżeli będą one  przekraczać maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów określonych wyżej, należą się pozaodsetkowe koszty w maksymalnej wysokości, a zatem 25%.

Co ważne, postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów.

Limit sumy zabezpieczenia

Jeżeli w związku z zawarciem umowy pożyczki biorący pożyczkę zobowiąże się udzielić zabezpieczenia zwrotu pożyczki, zobowiązanie to należy określić w umowie. Suma zabezpieczenia roszczeń nie może być wyższa od sumy kwoty pożyczki, powiększonej o wysokość odsetek maksymalnych obliczonych bezpośrednio od tej kwoty za okres, na który została udzielona pożyczka, wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie obliczonych od kwoty pożyczki za okres do 6 miesięcy oraz maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów.

Kontrola KNF

Ustawa antylichwiarska przewiduje również kontrolę Komisji Nadzoru Finansowego nad instytucjami pożyczkowymi. Ich działalność w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego podlegać będzie nadzorowi sprawowanemu przez KNF, którego celem jest kontrola i egzekwowanie zgodności tej działalności z ustawą. Instytucja pożyczkowa będzie zobligowana do przekazywania Komisji Nadzoru Finansowego kwartalnych i rocznych sprawozdań z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego.

W razie stwierdzenia, że instytucja pożyczkowa nie wykonuje obowiązku przekazania informacji albo wykonuje ten obowiązek nieprawidłowo, nie wykonała w wyznaczonym terminie zaleceń KNF, a także w razie stwierdzenia, że działalność instytucji pożyczkowej, w tym również prowadzona z udziałem pośrednika kredytowego, narusza ustawę lub jest wykonywana wbrew warunkom określonym w ustawie, Komisja Nadzoru Finansowego będzie mogła nałożyć na członka zarządu instytucji pożyczkowej (bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości), administracyjną karę pieniężną w wysokości do 150 000 zł. KNF będzie mogła również nałożyć na instytucję pożyczkową administracyjną karę pieniężną w wysokości do 15 000 000 zł.

Kodeks karny – definicja pojęcia kosztów innych niż odsetki

Przestępstwo lichwy określone było w art. 18a ustawy o kredycie konsumenckim, uchylonym w 2011 r. Przestępstwo opisane w art. 304 § 2 ustawy Kodeks karny dotyczy natomiast żądania od konsumenta nadmiernych świadczeń z tytułu korzystania z kapitału. Zgodnie z jego treścią „kto, w zamian za udzielone osobie fizycznej świadczenie pieniężne wynikające z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.

Celem umożliwienia łatwiejszej identyfikacji przesłanek popełnienia czynu zabronionego z art. 304 § 2 k.k. , ustawodawca zamierza wprowadzić w art. 115 k.k. definicję pojęcia kosztów innych niż odsetki, które to pojęcie obejmować będzie między innymi marże, prowizje lub opłaty związane z przygotowaniem umowy, opłaty związane z odroczeniem terminu zwrotu udzielonego świadczenia pieniężnego, koszty usług dodatkowych, w szczególności koszty ubezpieczeń, czy też wynagrodzenie osoby, która reprezentowała osobę udzielającą świadczenia pieniężnego przy zawarciu umów.

Warto jednak pamiętać, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 stycznia 2010 r. (III KK 260/09) wskazał, że samo stwierdzenie lichwiarskiego charakteru umowy nie wystarcza do przyjęcia odpowiedzialności za przestępstwo określone w art. 304 k.k. Warunkiem niezbędnym tej odpowiedzialności jest ponadto ustalenie, że osoba pokrzywdzona, zawierająca z oskarżonym umowę znajdowała się w przymusowym położeniu.