Kaucja gwarancyjna, a kwota zatrzymana

Kaucja gwarancyjna i kwota zatrzymana, to zabezpieczenia, które mogą zawrzeć strony umowy o roboty budowlane w celu należytego ich wykonania. Instytucje te jednak często są ze sobą mylone, mimo, że ich funkcje są zgoła odmienne i różnice między nimi mają istotne znaczenie dla solidarnej odpowiedzialności inwestora i generalnego wykonawcy wobec podwykonawcy.

Klauzule w umowach o roboty budowlane

Umowa o roboty budowlane jest umową nazwaną, uregulowaną w art. 647 i następnych Kodeksu cywilnego. Poza regulacją ustawową, strony umowy są uprawnione do wprowadzania dodatkowych klauzul umownych w ramach zasady swobody umów (art. 353¹ k.c.). Często w ramach wskazanej zasady swobody kontraktowania, podmioty wprowadzają dodatkowe zabezpieczenia, między innymi w postaci kaucji gwarancyjnych lub kwot zatrzymanych.

Kaucja gwarancyjna- czym jest?

Instytucja kaucji gwarancyjnej często mylona jest z kwotami zatrzymanymi, czyli określoną procentowo lub kwotowo wartością z każdej wystawionej przez podwykonawcę faktury, którą wykonawca (zamawiający) zatrzymuje celem zabezpieczenia, z odsuniętym w czasie terminem wymagalności, służącą zaspokojeniu ewentualnych roszczeń wykonawcy z umowy o roboty budowlane. Funkcje kaucji gwarancyjnej i kwot zatrzymanych są odmienne, w sposób odmienny przedstawia się również solidarna odpowiedzialność inwestora za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy robót budowlanych, jeżeli ten w umowie z wykonawcą wyraził zgodę na jedną ze wspomnianych wyżej metod zabezpieczenia.

Różnice w zabezpieczeniach

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2019 r. (sygn. akt V CSK 324/18), który w sposób trafny zdefiniował obydwa rodzaje zabezpieczeń, punktując jednocześnie ich różnice: dla zrealizowania kaucji gwarancyjnej, która podobnie jak umowa gwarancyjna nie jest uregulowana kodeksowo, a tylko fragmentarycznie, w niektórych ustawach wymaga się, aby kwota kaucji znalazła się w aktywach uprawnionego do kaucji i pozostawała w nich tak długo, aż zajdą przesłanki do jej zwrotu na rachunek drugiej strony. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy- dający kaucję przekazuje określoną kwotę pieniędzy na rachunek biorącego, a biorący jest uprawniony do zaspokojenia swoich interesów w przypadku niespełnienia przez zobowiązanego świadczenia w terminie lub do zwrotu kaucji, gdy dojdzie do spełnienia tego świadczenia. Z tych względów kaucją gwarancyjną nie jest zatrzymanie części wynagrodzenia należnego drugiej stronie, gdyż nie ma wówczas przekazania środków pieniężnych na rachunek uprawnionego z zabezpieczenia wykonania świadczenia.

Taka sama sytuacja wystąpi, gdy zatrzymanie części wynagrodzenia nazwie się potrąceniem kwoty należnej do zabezpieczenia. Uznaje się, że w odniesieniu do umów o roboty budowlane jest to zatrzymanie części wynagrodzenia należnego podwykonawcom na rachunku wykonawcy z pozostawieniem jego odpowiedzialności wraz z inwestorem. Daje to podwójną korzyść wykonawcy, ale nie realizuje funkcji kaucji gwarancyjnej ani umowy gwarancji jako takiej.

Odpowiedzialność inwestora

Zgodnie z przywołanym stanowiskiem Sądu Najwyższego, aby móc uznać, że dana kwota pełni funkcję kaucji gwarancyjnej, musi dojść do przesunięcia środków przez podwykonawcę do majątku wykonawcy, przy czym środki te nie mogą stanowić części należnego podwykonawcy wynagrodzenia. Tylko wtedy będziemy bowiem mieć do czynienia z brakiem solidarnej odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy.

Zgodnie z przepisem art. 647¹ § 1 k.c. inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót, chyba że w ciągu 30 dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia, inwestor złożył podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę.

Zasada solidarnej odpowiedzialności inwestora dotyczy zatem wynagrodzenia należnego podwykonawcy, nie natomiast innych świadczeń uzgodnionych w umowie wykonawcy z podwykonawcą.

Na powyższym tle powstał spór co do tego, czy kwoty zatrzymane przez wykonawcę z faktur wystawionych przez podwykonawcę i nazwane w umowie jako „kaucja gwarancyjna” podlegają zasadzie solidarnej odpowiedzialności inwestora i wykonawcy za zapłatę.