Jak może działać polski pracodawca w czasie konfliktu na Ukrainie?

Wybuch konfliktu na Ukrainie w sposób nagły i bezpośredni dotknął wielu ukraińskich pracowników wykonujących pracę zarówno w Polsce, jak i za wschodnią granicą. Jak w zaistniałych okolicznościach powinien zachować się polski pracodawca i w jaki sposób może wesprzeć ukraińskiego pracownika i jego rodzinę?

Powszechna mobilizacja wojskowa

W związku z powszechną mobilizacją ogłoszoną 24 lutego 2022 r. obywatele Ukrainy, otrzymujący wezwanie, obowiązani są stawić się do służby pod rygorem odpowiedzialności karnej za dezercję. W związku z tym wielu pracodawców z dnia na dzień zmierzyć musi się z ryzykiem masowego odpływu ukraińskiej części załogi i rozważa możliwe scenariusze działania w tym zakresie.

Co jednak istotne – mobilizacja na terenie Ukrainy nie tworzy prawnych obowiązków dla polskich podmiotów zatrudniających obywateli Ukrainy. Polskie przepisy nie regulują też sytuacji cudzoziemców powracających do kraju w związku z powołaniem do tamtejszej armii. Oznacza to, że polski pracodawca w oparciu o ogólne przepisy prawa pracy może uzgodnić z pracownikiem zamierzającym wyjechać na służbę:

• udzielenie mu urlopu wypoczynkowego;
• udzielenie urlopu bezpłatnego;
• rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron.

Istnieje również możliwość potraktowania przez pracodawcę absencji z tytułu odbywania służby wojskowej jako usprawiedliwionej nieobecności – stosownie do decyzji pracodawcy – z zachowaniem lub bez zachowania prawa do wynagrodzenia.

Sprowadzenie pracowników do Polski

Wiele polskich organizacji jeszcze przed ostatecznym atakiem Rosji na Ukrainę podejmowało akcję sprowadzenia swoich pracowników do Polski. Obecnie najłatwiejszym sposobem wjazdu na terytorium Polski jest legitymowanie się paszportem biometrycznym.

• od 25 lutego 2022 r. polskie władze nie wymagają od obywateli Ukrainy okazywania żadnych dodatkowych dokumentów;
• od 19 lutego 2022 r. Polska zniosła ograniczenia w zakresie celu wjazdu w ruchu granicznym na granicy z Ukrainą oraz na lotniczych przejściach granicznych. W ten sposób przywrócono zasady wjazdu sprzed ogłoszenia stanu epidemii w ramach ruchu bezwizowego.

Co ważne, większość tytułów pobytowych uprawnia do podejmowania na ich podstawie pracy na terenie RP – po uzyskaniu stosownego zezwolenia lub złożenia oświadczenia przez pracodawcę. Wyjątkiem w tym zakresie jest jednak m.in. uzyskanie statusu uchodźcy, który nie pozwala na wykonywanie pracy w Polsce przez pierwsze 6 miesięcy rozpatrywania wniosku.

• od 25 lutego 2022 r. osoby przybywające z Ukrainy (niezależnie od obywatelstwa) podlegają zwolnieniu z obowiązkowej kwarantanny po przekroczeniu granicy.

Pracownicy tymczasowi

Spora część obywateli Ukrainy zatrudniona jest w Polsce za pośrednictwem agencji pracy tymczasowych i w ten sposób świadczy pracę na rzecz pracodawców użytkowników. Takiego pracownika z przedsiębiorcą korzystającym z jego usług nie łączy żaden stosunek prawny.

W związku z tym, w przypadku nagłego wyjazdu i nie pojawienia się w pracy, pracodawca użytkownik powinien poinformować o tym agencję pracy tymczasowej, a ta – stosownie do swoich możliwości i uzgodnień z polskim przedsiębiorcą – powinna zapewnić w określonym czasie odpowiednie zastępstwo. Ewentualne udzielenie pracownikowi urlopu tymczasowego lub rozwiązanie z nim umowy o pracę leży wyłącznie w gestii agencji jako jego pracodawcy. Powinno być ono jednak uzgodnione z pracodawcą użytkownikiem.

Zatrudnienie obywatela Ukrainy

Obywatele Ukrainy nie mogą co prawda świadczyć pracy na takich samych warunkach jak obywatele państw UE, jednak polskie przepisy przewidują dla nich wiele ułatwień w podjęciu zatrudnienia na terytorium RP. Polski podmiot może zatrudnić obywatela Ukrainy m.in.:

• w uproszczonym trybie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy składanego w powiatowym urzędzie pracy (nie wymaga ono pozwolenia na pracę i uprawnia do wykonywania pracy nieprzerwanie do 24 miesięcy);
• w oparciu o pozwolenie na pracę;
• w oparciu o zezwolenie na pobyt czasowy i pracę;
• w oparciu o tzw. niebieską kartę – w stosunku do pracowników wysoko wykwalifikowanych;
• w ramach programu Poland Business Harbour – dedykowanego dla specjalistów branży IT oraz branży technicznej.

Praca zdalna z Ukrainy – urlop

Istnieje również możliwość, że pracownicy ukraińscy nieobjęci mobilizacją wojskową zgłoszą potrzebę tymczasowego wyjazdu, chociażby w celu sprowadzenia bliskich do Polski. W warunkach, w których pozwala na to charakter ich pracy, możliwe jest uzgodnienie z nimi wykonywania pracy w warunkach zdalnych – z ustalonego wcześniej przez obie strony miejsca. Ważne jednak, by praca zdalna z zagranicy była zorganizowania w zgodzie z przepisami. Chodzi tutaj również o przepisy bezwzględnie obowiązującymi w kraju, z którego praca będzie wykonywana – przy jednoczesnym zachowaniu wewnętrznych zasad obowiązujących w organizacji.