Czy można zasiedzieć las?

Zasiedzenie jest sposobem nabycia prawa własności wskutek samoistnego posiadania przez oznaczony okres czasu – odpowiednio 20 lub 30 lat, w zależności od tego, czy do nabycia dochodzi w dobrej, czy złej wierze. Nie każdy grunt może jednak zostać „zasiedziany”. Sporo kontrowersji budzi temat nabywania w drodze zasiedzenia gruntów leśnych, zwłaszcza państwowych. Czy można zatem zasiedzieć las państwowy?

Strategiczne zasoby naturalne kraju

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (dalej jako u.s.z.n.) wskazuje, co zalicza się do wskazanego w tytule ustawy strategicznego zasobu naturalnego kraju. Zgodnie z przepisem art. 1 u.s.z.n. do zasobów naturalnych zalicza się:

• lasy państwowe (art. 1 pkt 2 u.s.z.n.) oraz cztery inne kategorie zasobów:
• wody podziemne i bliżej określone wody powierzchniowe (art. 1 pkt 1 u.s.z.n.)
• wody polskich obszarów morskich wraz z pasmem nadbrzeżnymi i ich bliżej określonymi zasobami naturalnymi (art. 1 pkt 2 u.s.z.n.)
• złoża kopalin niestanowiące części składowych nieruchomości gruntowej (art. 1 pkt 4 u.s.z.n.)
• zasoby przyrodnicze parków narodowych (art. 1 pkt 5 u.s.z.n.).

Natomiast zgodnie z art. 2 u.s.z.n. zasoby naturalne wymienione w art. 1, stanowiące własność Skarbu Państwa, nie podlegają przekształceniom własnościowym, z zastrzeżeniem przepisów zawartych w ustawach szczególnych.

Wymaga zatem rozstrzygnięcia, czy użyte w art. 2 u.s.z.n. pojęcie „przekształcenia własnościowe” obejmuje także nabycie własności w drodze zasiedzenia. Pozytywna odpowiedź na to pytanie byłaby bowiem równoznaczna ze stwierdzeniem, że nie jest możliwe nabycie przez zasiedzenie nieruchomości stanowiącej las państwowy.

Co mówi dotychczasowe orzecznictwo?

Stanowisko, co do zasady, wykluczające możliwość nabycia w drodze zasiedzenia własności nieruchomości objętych ustawą zasobową zostało przedstawione w postanowieniu Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2017 r. (sygn. IV CSK 509/16), wydanym w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia lasu (zob. także postanowienie Sądu Najwyższego z 14 marca 2016 r. sygn. IV CSK 251/15). SN w postanowieniu z dnia 28 czerwca 2017 r. wskazał, że u.s.z.n. nie statuuje bezwzględnego zakazu przekształceń własnościowych, odsyłając w zakresie wyjątków do przepisów ustaw szczególnych, jednak w ocenie SN ustawą szczególną w rozumieniu art. 2 u.z.n. nie są przepisy Kodeksu cywilnego o zasiedzeniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2007 r., sygn. I CSK 223/07). Tym samym nie można uznać, że przepisy Kodeksu cywilnego określające tryb nabycia własności w drodze zasiedzenia mogą być stosowane w odniesieniu do lasów państwowych.

Nowa uchwała Sądu Najwyższego

W późniejszym okresie Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną złożoną przez wnioskodawcę w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia lasu, postanowieniem z dnia 18 listopada 2021 r. (sygn. akt IV CSKP 120/21) przekazał do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów Sądu Najwyższego zagadnienie prawne: „Czy art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1235) wyłącza możliwość nabycia przez zasiedzenie nieruchomości stanowiącej las państwowy w rozumieniu art. 1 pkt 3 tej ustawy?”.

Sąd Najwyższy w analizowanej sprawie uznał za konieczne dokonanie rewizji dotychczasowej linii orzeczniczej. W jego ocenie, w ustaleniu treści normy wyrażonej w art. 2 u.s.z.n. zwrot o niepodleganiu „przekształceniom własnościowym” nie powinien być rozumiany dosłownie, gdyż dotyczy raczej skutku, do uniknięcia którego dąży ustawodawca, a nie sprecyzowania zdarzeń prawnych wiązanych w języku prawniczym – konkretnie z pojęciem „przekształceń (własnościowych)”.  Intencja ustawodawcy co do wyłączenia skutku zasiedzenia nie została jednoznacznie wyrażona w treści przepisów u.s.z.n., co w ocenie SN stanowić mogło intencjonalne działanie ustawodawcy.

Skład 7 Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 czerwca 2023 r. (sygn. akt III CZP 94/22) podjął uchwałę o następującej treści: „Artykuł 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju nie wyłącza możliwości zasiedzenia nieruchomości stanowiącej las państwowy”.

Dlaczego tak a nie inaczej?

Póki co, uchwała Sądu Najwyższego nie została uzasadniona. Czekamy zatem z niecierpliwością na przedstawienie wywodu prawnego, który doprowadził Skład 7 Sędziów Sądu Najwyższego do podjęcia uchwały, co do zasady, sprzecznej z dotychczasową linią orzeczniczą sądów powszechnych odrzucającą możliwość zasiedzenia lasu państwowego.