Czy błąd terapeutyczny jest zawsze konsekwencją błędnie postawionej diagnozy?

Błąd terapeutyczny polega na niewłaściwym doborze sposobu leczenia lub jego nieprawidłowym przeprowadzeniu. Z racji tego, że do jego wystąpienia dochodzi już w fazie leczenia, często uznawany jest za konsekwencję popełnionego na wcześniejszym etapie błędu diagnostycznego. Niemniej jednak, nie zawsze błąd terapeutyczny będzie wynikiem źle postawionej diagnozy.

Rodzaje błędu terapeutycznego

Błąd terapeutyczny polegający na doborze niewłaściwej metody lub nieprawidłowo przeprowadzonym leczeniu, często wiązany jest z błędem diagnostycznym, który stanowi pierwszy etap w procesie leczenia pacjenta (więcej o błędzie diagnostycznym tutaj). Błąd terapeutyczny pojawia się zatem w samej fazie leczenia.

Wracając do początku, przyczynami błędu diagnostycznego mogą być: nieprawidłowe czy niedokładne przeprowadzenie badań lub niepoprawna analiza wyników. Takie sytuacje prowadzą w konsekwencji do wystąpienia błędu terapeutycznego, choć nie zawsze błąd terapeutyczny uwarunkowany jest źle postawioną diagnozą.

Wyróżniamy bowiem dwie postacie błędu terapeutycznego:

• błąd terapeutyczny, który jest wynikiem błędnie postawionej diagnozy                            (na zasadzie „efektu domina”);
• błąd terapeutyczny, który następuje samoistnie, mimo prawidłowo postawionej diagnozy.

Najbardziej typowym przykładem błędu terapeutycznego jest nieprawidłowy dobór leków. Taka sytuacja może nastąpić zarówno w przypadkach prawidłowo postawionej diagnozy – na etapie ordynowania leków, jak również wskutek uprzednio popełnionego błędu w diagnozie. Warto zaznaczyć, że praktycznie niemożliwym wydaje się prawidłowe dobranie leczenia pacjentowi, któremu źle postawiono diagnozę. Jak bowiem skutecznie przeciwdziałać postępowi nowotworu w sytuacji, gdy lekarz na wstępie dopatrzył się jedynie niegroźnego guzka? Podobnie z zaleceniami dotyczącymi okresu rekonwalescencji w przypadku złamania kończyny – prawdopodobnie będą się one różnić w sytuacji stwierdzenia zwykłego stłuczenia.

Zachowanie należytej staranności – co oznacza w praktyce?

Mając na uwadze fakt, że proces leczenia pacjenta nierzadko wymaga konsultacji kilku specjalistów, a każdorazowa weryfikacja prawidłowości uprzednio podjętych względem pacjenta działań byłaby bardzo czasochłonna i nierzadko prowadziłaby do ich dublowania, tak podkreślenia wymaga fakt, że jednym z podstawowych obowiązków lekarza jest każdorazowo zachowanie należytej staranności. Lekarz prowadzący leczenie nie powinien bezrefleksyjnie powielać stanowiska swoich poprzedników. W przypadku powzięcia jakichkolwiek wątpliwości, w oparciu o posiadaną wiedzę i doświadczenie, powinien prawidłowość dotychczasowych ustaleń poddać pod weryfikację szerszego gremium.

Znalezienie błędu w toku leczenia na pewno nie jest łatwym zadaniem. Wymaga od lekarza dużej skrupulatności, spostrzegawczości, a przede wszystkim ogromnej wiedzy, często o wysoce specjalistycznym charakterze. Niemniej jednak, zgodnie z art. 27 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, w razie powzięcia wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz, z własnej inicjatywy bądź na wniosek pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej, powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie.

Nie można zatem z góry usprawiedliwiać postępowania lekarza, tłumaczącego zły dobór leczenia, popełnieniem błędu już wcześniej – na etapie diagnozy. Należy pamiętać, że błąd terapeutyczny, choć nierzadko jest ściśle powiązany z etapem diagnostyki, co do zasady nie jest od niego zależny.

Za przykład błędu terapeutycznego, niemającego podłoża diagnostycznego (nazwijmy go roboczo sensu „stricto”), można wskazać sytuację, w której błędnie przeprowadzono operację. Błąd terapeutyczny  wystąpi w przypadku wycięcia przez pomyłkę zdrowej nerki, czy wyrwania zdrowego zęba, ale także przy stwierdzeniu nieprawidłowości w prowadzeniu porodu, niedostrzeżeniu zagrożenia życia płodu lub matki, bądź zbyt długiego zwlekania z wykonaniem cesarskiego cięcia.

Następstwa błędu terapeutycznego

Skutki błędu terapeutycznego mogą być różnorakie. Część z nich będzie mogła zostać skorygowana na dalszym etapie leczenia i nie będzie niosła za sobą większych konsekwencji. Część z nich, na przykład przy złym doborze leków, nie przyniesie oczekiwanych efektów. Niestety, konsekwencje popełnionego błędu terapeutycznego mogą być również znacznie bardziej dolegliwe – w tym, skutkujące śmiercią pacjenta.

Poniesienie odpowiedzialności karnej przez lekarza nie będzie jednak automatyczne. Zadaniem Sądu będzie bowiem zbadanie, czy na gruncie konkretnej sprawy doszło do wypełnienia przesłanek ponoszenia odpowiedzialności karnej. Zgodnie z art. 1 par. 3 k.k. „nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu”.  Lekarz będzie ponosił odpowiedzialność za wyrządzoną pacjentowi szkodę błędem medycznym tylko wtedy, gdy jego błąd jest zawiniony – czyli niezgodny z zasadami sztuki lekarskiej i aktualną wiedzą medyczną.