Prawo karne
Zmiany w Kodeksie Karnym
Wejście w życie: 1 października 2023 r.
Zmiana zdolności wiekowej odpowiedzialności karnej nieletnich
Ustawodawca wprowadził zmianę w katalogu przestępstw, gdzie nieletni, który w chwili popełnienia czynu ukończy 15 lat, po spełnieniu dodatkowych warunków może odpowiadać na zasadach ogólnych Kodeksu Karnego.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 10 § 2. k.k.: Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 1, 3, 4 lub 5, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
Co istotne, ustawodawca dodał odrębną regulację w przypadku sprawców przestępstwa zabójstwa w postaci kwalifikowanej.
Zgodnie z nowo dodanym art. 10 § 2a. k.k.: Nieletni, który po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat, dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 148 § 2 lub 3, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.
Dodatkowo, prawodawca zmienił zasady wymiaru kary grożącej nieletnim sprawcom wskazując, że dotychczasowa górna granica ustawowego zagrożenia w przypadku nieletnich wynosi 2/3 tej kary, nie będzie dotyczyć sprawców przestępstw zagrożonych kara dożywotniego pozbawienia wolności.
Likwidacja kary 25 lat pozbawienia wolności
W art. 32 k.k. ustawodawca wymienił w sposób enumeratywny katalog kar znanych polskiemu prawu. W pkt. 4 tego przepisu, dotąd ujęta była kara 25 lat pozbawienia wolności.
Obecnie pkt. 4 art. 32 k.k. został uchylony:
Karami są: 1) grzywna; 2) ograniczenie wolności; 3) pozbawienie wolności; 4) uchylony; 5) dożywotnie pozbawienie wolności.
Nowe zasady przy wymierzaniu kary grzywny oraz kary ograniczenia wolności
Zmiany w zasadach wymiaru kary dotyczą również czynów zabronionych, których popełnienie zagrożone jest karą wymierzenia zarówno kary grzywny i kary pozbawienia wolności oraz kary ograniczenia wolności i pozbawienia wolności.
Ustawodawca postanowił dodać do art. 34 k.k. § 1a precyzując, że:
Jeśli ustawa nie stanowi inaczej, a przestępstwo jest zagrożone zarówno grzywną, jak i karą pozbawienia wolności, grzywnę wymierza się w wysokości nie niższej od:
1) 50 stawek – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku;
2) 100 stawek – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat;
3) 150 stawek – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.
Co zaś tyczy się kary ograniczenia wolności, do art. 34 k.k. dodano § 1aa:
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, a przestępstwo jest zagrożone zarówno karą ograniczenia wolności, jak i karą pozbawienia wolności, karę ograniczenia wolności wymierza się w wysokości nie niższej od:
1) 2 miesięcy – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku;
2) 3 miesięcy – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat;
3) 4 miesięcy – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.
Zmiana wymiaru kary pozbawienia wolności
Ustawodawca wprowadził nowe widełki, w jakich sądy, przy wymierzaniu kary pozbawienia wolności, mogą kształtować wysokość kary.
Do tej pory kara pozbawienia wolności trwała najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat, przy czym tak jak obecnie, wymierzało się ją w miesiącach i latach.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 37 k.k.:
Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 30 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach.
Zmiana zasad orzekania środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów
Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie pozornie kosmetycznej zmiany, wynikającej prawdopodobnie z praktyki sądowej, która może wywołać poważne konsekwencje przy rozstrzyganiu spraw, przedmiotem których jest jazda pod wpływem alkoholu lub środków odurzających.
Zgodnie ze zmodyfikowanym brzmieniem art. 42 § 2 k.k.: Sąd orzeka, na okres nie krótszy niż 3, zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, art. 174 lub art. 177 lub po takim zdarzeniu, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia zawartości alkoholu lub środka odurzającego w organizmie, spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający.
§ 3. Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 lub jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 lub art. 355 § 2 był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, lub po takim zdarzeniu, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia zawartości alkoholu lub środka odurzającego w organizmie, spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Dyrektywy wymiaru kary
Ocena prawidłowości i sprawiedliwości wydanego przez sąd orzeczenia, podlega weryfikacji z punktu widzenia tzw. dyrektyw wymiaru kary. Dość ogólny ich zapis, jaki dotychczas obowiązywał w Kodeksie Karnym, ustawodawca postanowił znacznie uszczegółowić.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 53 § 1:
Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych w ustawie, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu, okoliczności obciążające i okoliczności łagodzące, cele kary w zakresie społecznego oddziaływania, a także cele zapobiegawcze, które ma ona osiągnąć w stosunku do skazanego. Dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy.
Nadto prawodawca sformułował katalog enumeratywnie wymienionych okoliczności łagodzących oraz obostrzających odpowiedzialność sprawcy.
Katalog okoliczności obostrzających ujęto nowo dodanym § 2a.
Okoliczności obciążające stanowią w szczególności:
1) uprzednia karalność za przestępstwo umyślne lub podobne przestępstwo nieumyślne;
2) wykorzystanie bezradności, niepełnosprawności, choroby lub podeszłego wieku pokrzywdzonego;
3) sposób działania prowadzący do poniżenia lub udręczenia pokrzywdzonego;
4) popełnienie przestępstwa z premedytacją;
5) popełnienie przestępstwa w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie;
6) popełnienie przestępstwa motywowanego nienawiścią z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej ofiary albo z powodu jej bezwyznaniowości;
7) działanie ze szczególnym okrucieństwem;
8) popełnienie przestępstwa w stanie po spożyciu alkoholu lub środka odurzającego, jeżeli ten stan był czynnikiem prowadzącym do popełnienia przestępstwa lub istotnego zwiększenia jego skutków;
9) popełnienie przestępstwa we współdziałaniu z nieletnim lub z wykorzystaniem jego udziału.
Na potrzeby katalogu okoliczności łagodzących dodano do ustawy dotąd nieistniejący art. § 2b, który stanowi, że:
Okoliczności łagodzące stanowią w szczególności:
1) popełnienie przestępstwa w wyniku motywacji zasługującej na uwzględnienie;
2) popełnienie przestępstwa pod wpływem gniewu, strachu lub wzburzenia, usprawiedliwionych okolicznościami zdarzenia;
3) popełnienie przestępstwa w reakcji na nagłą sytuację, której prawidłowa ocena była istotnie utrudniona z uwagi na okoliczności osobiste, zakres wiedzy lub doświadczenia życiowego sprawcy;
4) podjęcie działań zmierzających do zapobieżenia szkodzie lub krzywdzie, wynikającej z przestępstwa, albo do ograniczenia jej rozmiaru;
5) pojednanie się z pokrzywdzonym;
6) naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z przestępstwa;
7) popełnienie przestępstwa ze znacznym przyczynieniem się pokrzywdzonego;
8) dobrowolne ujawnienie popełnionego przez siebie przestępstwa organowi powołanemu do ścigania przestępstw.
2c. Nie stanowi okoliczności, o której mowa w § 2a i 2b, okoliczność będąca znamieniem przestępstwa, które popełnił sprawca, chyba że wystąpiła ona ze szczególnie wysokim nasileniem.
2d. Nie stanowi okoliczności, o której mowa w § 2a, okoliczność niebędąca znamieniem przestępstwa, jeżeli stanowi podstawę zaostrzenia odpowiedzialności karnej zastosowanego wobec sprawcy.
2e. Nie stanowi okoliczności, o której mowa w § 2b, okoliczność niebędąca znamieniem przestępstwa, jeżeli stanowi podstawę złagodzenia odpowiedzialności karnej zastosowanego wobec sprawcy.